نقش حضرت معصومه(س) در ایجاد تمدن نوین اسلامی

مقدمه:
حضرت معصومه (س) در اول ذیقعده سال 173 هجری چشم به جهان گشوند و پس از عمری کوتاه ولکن پر از معنویت و برکت، در سال 201 هجری در نیمۀ راهی که بنا بود به زیارت برادر بزرگوارشان حضرت رضا (ع) ختم شود، چشم از دنیا فروبستند و البته این آغازی شد برای تحولاتی بزرگ در مناسبات آتی جامعۀ شیعی.

حضرت معصومه (س) در اول ذیقعده سال 173 هجری چشم به جهان گشوند و پس از عمری کوتاه ولکن پر از معنویت و برکت، در سال 201 هجری در نیمۀ راهی که بنا بود به زیارت برادر بزرگوارشان حضرت رضا (ع) ختم شود، چشم از دنیا فروبستند و البته این آغازی شد برای تحولاتی بزرگ در مناسبات آتی جامعۀ شیعی.

روایات راجع به قم علم
با مراجعه به روایات، در میابیم که قم و قمیّون دارای جایگاهی ویژه نزد امامان معصوم (ع) هستند. از جمله اینکه امیرالمومنین، علی (ع) بر اهل قم درود فرستاده اند و برای ایشان دعا کرده اند.[1] و در روایتی دیگر امام صادق (ع) می فرمایند: تربت قم مقدّس است و مردم قم از مایند و ما هم از آنانیم،[2]

و یا در روایتی دیگر فرمودند: در شهر قم شیعیان و دوستان ما هستند، در آینده ساختمان در آن شهر زیاد مى شود، و مردم راهى آنجا شده و در آن شهر اجتماع مى کنند تا جایى که نهر جمر (رودخانه) وسط شهرشان قرار مى گیرد،[3] (و پیش بینی حضرت در مورد گسترش قم، امروزه تحقق پیدا کرده است.)

در کنار این روایت، مطالب دیگری نیز از ائمه نقل شده است که بر نقش قم و اهل آن در حفظ دین و گسترش آن دلالت می کند؛ از جمله از ائمه علیهم السلام نقل شده که فرمودند: اگر مردم قم نبودند، دین تباه مى شد.[4]

در یکی دیگر از پیش گویی های محقق شده امام صادق (ع) راجع به قم آمده است: کوفه بزودى از مؤمنان خالى و علم از آن جمع مى شود، همانطور که مار در لانه اش جمع مى شود،.

سپس علم و دانش در شهرى که به آن «قم» مى گویند، ظاهر مى شود، و آنجا مرکز علم و فضیلت مى گردد، تا جایى که هیچ کس حتى خانم هاى خانه دار در دین مستضعف باقى نمى مانند واین نزدیک ظهور قائم ما (حضرت مهدى علیه السلام) خواهد بود.[5]

انقلاب اسلامی نیز به مرکزیت قم در روایتی دیگر منعکس شده است؛ على علیه السلام فرمود: مردى از قم، مردم را بسوى حق دعوت مى کند، گروهى با او همراه مى شوند که همانند پاره هاى آهن هستند، که بادهاى تند آنان را نمى لغزاند، و از جنگ خسته نمى شوند و نمى ترسند، و بر خدا توکّل مى کنند، و عاقبت خیری براى پرهیزکاران است.[6]

هنگامى که نخستین وعده فرا رسد مردانى پیکارجو را بر شما (بنى اسرائیل) مى فرستیم (تا سخت شما را در هم کوبند حتى براى بدست آوردن مجرمان) خانه ها را جستجو مى کنند، و این وعده اى است قطعى. پس ما گفتیم: فداى شما شویم اینها چه کسانى هستند؟ امام سه بار فرمود: بخدا قسم آنان مردم قم هستند.


در روایات دیگری قمیّون از پیش قراولان مبارزه نهایی با دشمنان خدا معرفی شده اند؛ از جمله یکى از اصحاب نقل کرده است: خدمت امام صادق (ع) بودم. امام علیه السلام این آیه را خواند: «فَإذا جاءَ وَعْدُ أُولیهُما بَعَثْنا عَلَیْهِمْ عِبادا لَنا أُوْلى بَأسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْدا مَفْعُولاً»[7]؛

یعنى هنگامى که نخستین وعده فرا رسد مردانى پیکارجو را بر شما (بنى اسرائیل) مى فرستیم (تا سخت شما را در هم کوبند حتى براى بدست آوردن مجرمان) خانه ها را جستجو مى کنند، و این وعده اى است قطعى. پس ما گفتیم: فداى شما شویم اینها چه کسانى هستند؟ امام سه بار فرمود: بخدا قسم آنان مردم قم هستند.[8]

در همین رابطه عفّان بصرى مى گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: مى دانى چرا قم، قم نامیده شد؟ گفتم: خدا و پیامبرش و شما آگاهترید. فرمود: قم نامیده شد چون اهل آن با قائم آل محمد (عج) همراه مى شوند و با او قیام مى کنند و او را یارى مى کنند و استوار خواهند بود.[9]

نقش حضرت معصومه (س) در تبدیل قم به پایگاه اصلی تشیع
بعد از بیان مطالب فوق، نوبت به این نکته می رسد که نقش حضرت معصومه (س) در این بین چیست؟ در پاسخ به این سوال مهم لازم است تا در روایتی که امام صادق (ع) فرموده اند کمی تامل نماییم: خدا داراى حرمى است که آن مکّه است، و پیامبرش هم حرمى دارد که مدینه است،

و امیرالمؤمنین هم حرمى دارد که کوفه است، و ما هم داراى حرمى هستیم که قم است، و بزودى بانویى از فرزند من آنجا دفن مى شود که نامش فاطمه است، هرکسى او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى شود.[10] در این روایت قم به عنوان حرم اهل بیت نامیده شده است .

و بلافاصله حضرت می فرمایند: بزودی بانویی از فرزند من... . براستی آیا رابطه ای بین «دارای فضیلت بودن قم» و «حضور حضرت معصومه در قم» وجود ندارد؟! در ادامۀ روایت، امام (ع) مردم را تشویق به رفتن به قم و زیارت حضرت معصومه (ع) می کنند و این مطلب نیز شاهدی برای نقش بی بدیل حضرت معصومه (س) در رشد و ارتقاء معنوی امت می باشد.

روایاتی که بر فضیلت زیارت حضرت معصومه (س) دلالت دارد نیز به نوعی موید بحث فوق می باشد؛ از جمله امام رضا (ع) به یکی از شیعیان فرمودند: اى سعد! ما پیش شما (مردم قم) قبرى داریم، گفتم: فداى شما شوم، منظور شما قبر فاطمه معصومه دختر امام هفتم (ع) است؟

فرمود: بله، کسى که با شناخت حق او، او را زیارت کند بهشت براى اوست.[11] از امام جواد نیز روایتی به همین مضمون رسیده است که فرموند: کسى که عمّه ام را در قم زیارت کند او اهـل بهشت است.[12]

با شفاعت کریمه اهل بیت (س)، شاهدیم که حوزۀ قم روز به روز بالنده تر می شود و در روزگار کنونی دروسی نظیر فقه تربیت، فقه اقتصاد، فقه رسانه، فقه خانواده، فقه هنر، فقه آسیب های اجتماعی، فقه فضای مجازی و ده های عنوان دیگر در سطوح عالی و خارج  در قم تدریس می شود که بشارت دهنده آینده ای به مراتب روشن تر از گذشته برای حوزه های علمیه و جامعه بزرگ شیعی در جهان است؛

آینده ای که سرنوشت محتوم آن دستیابی به تمدنی بزرگ و با شکوه خواهد بود که سعادت دنیا و آخرت انسان را تامین می کند، تمدنی که همه انبیا و اولیاء مژده آمدن آن را داده اند و اوج آن با ظهور منجی عالم بشریت، حضرت بقیه الله الاعظم (عج) تحقق خواهد یافت.

همه این اسناد، شواهدی بر عظمت حضرت معصومه (س) است و به روشنی نشان می دهد که حضرات ائمه (ع) نسبت به زیارت حضرت معصومه و رفت و آمد به قم تشویق و ترغیب کرده اند.

همچنین با تاملی تاریخی روشن می شود که مهمترین علت حضور علماء و دانش پژوهان علوم دینی و نیز رشد و توسعه و رونق حوزه بزرگ قم به یُمن حضور نورانی حضرت معصومه (س) در این سرزمین پر برکت بوده است.

هر روز و هر شب، هزاران عالم و فاضل و خیل عظیمی از طلاب علوم دینی خدمت این بانوی با کرامت، شرفیاب می شوند «یا فاطمه اشفعی» گویان، طلب علم و نورانیت و معنویت می کنند. با شفاعت کریمه اهل بیت (س)، شاهدیم که حوزۀ قم روز به روز بالنده تر می شود .

و در روزگار کنونی دروسی نظیر فقه تربیت، فقه اقتصاد، فقه رسانه، فقه خانواده، فقه هنر، فقه آسیب های اجتماعی، فقه فضای مجازی و ده های عنوان دیگر در سطوح عالی و خارج  در قم تدریس می شود که بشارت دهنده آینده ای به مراتب روشن تر از گذشته برای حوزه های علمیه و جامعه بزرگ شیعی در جهان است؛

آینده ای که سرنوشت محتوم آن دستیابی به تمدنی بزرگ و با شکوه خواهد بود که سعادت دنیا و آخرت انسان را تامین می کند، تمدنی که همه انبیا و اولیاء مژده آمدن آن را داده اند و اوج آن با ظهور منجی عالم بشریت، حضرت بقیه الله الاعظم (عج) تحقق خواهد یافت.

و نقش حضرت معصومه (س) و قمیّون ـ به تبع حضور نورانی و پربرکت این بانوی عظیم الشأن ـ طبق روایات گذشته، نقشی پر رنگ و اثر بخش خواهد بود. زمانی خواهد رسید که قم یکی از بزرگترین مراکز نورافشانی در عالم خواهد شد و در بسط توحید و یکتاپرستی و نیز گسترش فرهنگ الهی و در نهایت تعالی انسان نقش بی نظیری ایفا خواهد کرد.

پی نوشت:
[1] . بحار الانوار، ج60، ص228
[2] . همان، ج60، ص219
[3] . همان، ج60، ص215
[4] . سفینه البحار، ج2، ص 446.
[5] . بحار الانوار، ج60، ص213.
[6] . همان  ج60، ص216.
[7] . اسراء/۵
[8] . بحار الانوار، ج60، ص216.
[9] . همان، ج60، ص216.
[10] . بحار الانوار، ج60، ص216.
[11] . سفینه البحار، ج2، ص 377.
[12] . همان، ج2، ص 376.

نویسنده: حسین سعدآبادی
این مقاله در تاریخ 1403/7/24 بروز رسانی شده است